مسجد
سردار در خیابان امام و در امتداد راسته غلامخان ارومیه قرار دارد. این مسجد در دوره
قاجار توسط عبدالصمدخان پدرآقاخان «جد اعظم عظیم السطنه سردار» ساخته شد. وی در سال
1330 هـ.ق ساعت بزرگی را بالای ورودی آن نصب میکند، به همین خاطر به این مسجد، مسجد
«ساعتلو» نیز میگویند.
این مسجد از دو قسمت مجزا تشکیل شده است که قسمت اصلی و مهم مسجد را شبستان بزرگ آن تشکیل میدهد. شبستان دارای طراحی مستطیل شکل به طول 12 و به عرض 18 متر است ، گنبد این شبستان روی 12 ستون سنگی هشت ضلعی قرار دارد.سرستونهای آن به شیوه مقرنس تراش داده شده و زیبایی خاصی به این مسجد بخشیده است.
دریاچه آرال یا دریاچه خوارزم
یک دریاچهٔ آب شور در آسیای میانه میان قرهقالپاقستان در کشور ازبکستان در جنوب و قزاقستان در شمال بود.
آرال در گذشته یکی از چهار دریاچهٔ بزرگ دنیا بود که ۶۸ هزار کیلومتر مربع وسعت داشت اما از دههٔ ۱۹۶۰ که دولت شوروی با انحراف مسیر رود آمودریا و سیردریا به صحرای قرهقوم (به منظور کشاورزی) این دریاچه رفته رفته آب رفت، در سال ۱۹۸۷ به دو دریاچهٔ آرال شمالی و آرال جنوبی تقسیم شد. در سال ۲۰۰۴ مساحت آن به ۲۵٪ مساحت اصلی رسیده و درصد شوری آب آن ۵ برابر شد. دو دریاچه شمالی و جنوبی در سال ۲۰۰۷ به ۴ دریاچه یکی دریاچهٔ آرال شمالی، دو دریاچه در شرق و غرب دریاچهٔ جنوبی پیشین و یک دریاچهٔ کوچک بین دریای شمالی و جنوبی تقسیم شدند که همگی در مجموع ۱۰ درصد مساحت اصلی دریاچه را داشتند. در سال ۲۰۰۹ تصاویر ماهوارهای نشان داد که دریاچهٔ شرقی و دریاچهٔ جنوبی هم بهکلی خشک شده و دریاچهٔ غربی نیز بسیار کوچکتر شدهاست. حداکثر عمق دریاچهٔ آرال نیز در سال ۲۰۰۸ حدود ۴۲ متر اندازهگیری شدهاست
.
بخش کوچک باقیماندهٔ این دریاچه هم گرفتار آلودگیهایی نظیر دورریزهای آزمایشهای نظامی، کودهای شیمیایی، آفتکشها، و پسماندههای پروژههای صنعتی و همچنین درصد نمک بسیار بالا شدهاست. آلودگی زیستبوم بزرگترین مشکل این پهنه آبی است.درپی کاهش مساحت این دریاچه صنعت در گذشته پر رونق ماهیگیری در آن تقریباً از میان رفت که موجب بیکاری و مشکلات اقتصادی زیادی شد. همچنین منطقهٔ اطراف دریاچه آرال دچار آلودگیهای زیستمحیطی مهیبی شد که با افزایش بیماریها خود را نشان داد. پسروی آب دریاچه تغییرات آبوهوایی را نیز در منطقه ایجاد کرد که طی آن تابستانها گرمتر و خشکتر و زمستانها سردتر و طولانیتر شدهاند.
در سالهای اخیر تلاشهایی از سوی دولت قزاقستان برای حفظ و احیای دریاچهٔ آرال شمالی صورت گرفته که موجب کاهش شوری آب دریاچه و افزایش تعداد ماهیان در برخی نقاط شدهاست. اما دریاچهٔ جنوبی شانس چندانی برای بقا ندارد. خشکیدن دریاچهٔ آرال یکی از بزرگترین فجایع زیستمحیطی کره زمین به شمار میرود.
این دریاچه در گذشته بین ۴۳ تا ۴۶ درجه عرض جغرافیایی و ۵۸ تا ۶۲ درجه طول جغرافیایی قرار داشت.
در اوایل دههٔ ۱۹۶۰ دولت شوروی تصمیم گرفت تا آمودریا (جیحون) و سیردریا (سیحون) دو رودخانهای که بیشتر آب آرال را تأمین میکردند به سوی بیابانهای آسیای میانه تغییر مسیر دهد تا پنبه، برنج، صیفیجات و غلات در این مناطق کشت شود. این برنامهٔ برای آن بود تا شوروی به یک صادرکنندهٔ عمدهٔ پنبه تبدیل شود. این اتفاق در نهایت افتاد و امروزه ازبکستان بزرگترین صادرکنندهٔ پنبهاست
ساخت کانالهای اب بر روی این دو رود از دههٔ ۱۹۴۰ آغاز شده بود. بیشتر کانالها بد ساخته شده و آب آن درز کرده یا تبخیر میشد. در کانال قراقوم که بزرگترین آنها بود ۳۰ تا ۷۵٪ آب هدر میرفت. اکنون هم تنها ۱۲٪ کانالهای ازبکستان ضدآب است.
از سال ۱۹۶۰ هر سال ۲۰ تا ۶۰ کیلومترمکعب آب به جای دریا به سوی بیابان میرفت. بیشتر آبی که در گذشته به دریاچهٔ آرال میرفت تغییر مسیر داده بود و در دههٔ ۱۹۶۰ آرال آبرفتن خود را آغاز کرد. از ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۰ هر سال به طور میانگین ۲۰ سانتیمتر از سطح آب دریاچه کاسته میشد، در دههٔ ۱۹۷۰ این رقم به ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر و در دههٔ ۱۹۸۰ به ۸۰ تا ۹۰ سانتیمتر رسید. آبی که برای کشاورزی مصرف میشد هم رفتهرفته افزایش مییافت و از ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۰ به دو برابر رسید. کشت پنبه هم در این دوره دو برابر شد.
برخی کارشناسان شوروی دریاچهٔ آرال را «خطای طبیعت» توصیف کرده و نابودی آن را غیرقابل اجتناب میدانستند. اما از سوی دیگر طرحی در دههٔ ۱۹۶۰ پیشنهاد شده بود که رودخانههای حوضهٔ آبریز اوب با یک پروژهٔ کانالکشی عظیم به آسیای میانه منتقل شود که پر کردن دریاچهٔ در حال خشکیدن ارال یکی از اهداف این طرح بود. این طرح در نهایت به دلیل هزینهٔ بسیار زیاد و مخالفت افکار عمومی در روسیه در ۱۹۸۶ کنار گذاشته شد.
از ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۸ حدود ۶۰٪ سطح دریاچه خشکید و از ۶۸ هزار کیلومتر مربع با ۱٬۱۰۰ کیلومترمکعب آب در سال ۱۹۶۰، چهارمین دریاچه دنیا، به ۲۸٬۶۸۷ کیلومترمربع، هشتمین دریاچه دنیا، در سال ۱۹۹۸ رسید. در این مدت درصد نمک آب هم از ۱۰ گرم در لیتر به ۴۵ گرم در لیتر رسید.
در ۱۹۸۷ دریاچه به دو پهنهٔ آبی مجزا تقسیم شد. یک دریاچهٔ کوچکتر در شمال و یکی بزرگتر در جنوب.
در سال ۲۰۰۳ دریاچهٔ آرال جنوبی با سرعتی بیشتر از پیشبینیها شروع به خشکیدن کرد. چون در بخشهای عمیقتر آن بخش زیرین آب شورتر از بخش روئی بود و آب زیر و رو با هم ترکیب نمیشدند به همین دلیل گرمای تابستان فقط به روی آب میرسید و آن را با سرعتی بیش از حد انتظار تبخیر میکرد. در همین سال دریاچهٔ جنوبی به دو دریاچه در شرق و غرب خود تقسیم شد.
در سال ۲۰۰۴ سطح دریاچه به ۱۷٬۱۶۰ کیلومترمربع رسید، یعنی یکچهارم مساحت اصلی و افزایش شوری آب به پنج برابر هم اکثر جانوران و گیاهان آن را از بین برد.
در سال ۲۰۰۷ مساحت دریاچه به ۱۰ درصد مساحت اصلی رسید و شوری آب دریاچهٔ جنوبی به ۱۰۰ گرم در لیتر رسید. در مقام مقایسه میزان شوری آب دریاهای آزاد حدود ۳۵ گرم در لیتر و بحرالمیت ۳۰۰ تا ۳۵۰ گرم در لیتر است. از سال ۲۰۰۶ با احداث یک سد دریاچهٔ آرال شمالی در حال افزایش وسعت، عمق و کاهش شوری آب است اما باقیماندههای دریاچهٔ جنوبی همچنان در حال خشکیدن است وصحرای آرالقوم را در بستر دریاچهٔ سابق پدید آوردهاست .